- پسوریازیس چیست؟
- انواع مختلف پسوریازیس
- پسوریازیس پلاکی (Plaque)
- پسوریازیس گوتات (Guttate)
- پسوریازیس پوسچولار (Pustular)
- پسوریازیس معکوس یا خمشی (Inverse)
- پسوریازیس اریترودرمیک (Erythrodermic)
- پسوریازیس ناخن (Nail)
- پسوریازیس آرتروز (Arthritis)
- علائم پسوریازیس چیست؟
- آیا پسوریازیس مسری است؟
- چه چیزی باعث ایجاد پسوریازیس میشود؟
- ژنتیک
- سیستم ایمنی
- تشخیص پسوریازیس
- معاینه فیزیکی
- بیوپسی
- محرکهای پسوریازیس
- گزینههای درمانی پسوریازیس
- دارو برای پسوریازیس
- رژیم غذایی برای افراد مبتلا به پسوریازیس
- زندگی با پسوریازیس
- آمار پسوریازیس
پسوریازیس یک بیماری پوستی است که باعث ایجاد لکههای پوستی، پوسته پوسته شدن، قرمزی و خارش پوست میشود که بیشتر روی زانوها، آرنجها و پوست سر ایجاد میشود.
پسوریازیس یک بیماری شایع و طولانی مدت (مزمن) بدون درمان است. معمولاً چرخههایی را پشت سر میگذارد، برای چند هفته یا چند ماه شعلهور میشود، سپس برای مدتی فروکش میکند یا به دوره بهبودی میرود. البته درمانهایی برای کمک به مدیریت علائم وجود دارند. افراد مبتلا به این بیماری میتوانند عادات سبک زندگی و استراتژیهای مقابلهای را برای کمک به زندگی بهتر با پسوریازیس ترکیب کنند.
در ادامه به شرح جزئیات بیشتری از این بیماری میپردازیم.
پسوریازیس چیست؟
پسوریازیس یک بیماری خودایمنی مزمن است که باعث تجمع سریع سلولهای پوست میشود. این تجمع سلولی باعث پوسته پوسته شدن سطح پوست میشود.
التهاب و قرمزی پوست در نواحی خاصی از پوست نسبتاً شایع است. پوستههای پسوریاتیک معمولی به رنگ سفید مایل به نقرهای هستند و به صورت لکههای ضخیم و قرمز ایجاد میشوند. گاهی اوقات، این لکهها ترک میخورند و خونریزی میکنند. پسوریازیس نتیجه تسریع فرآیند تولید سلولهای پوست است. به طور معمول، سلولهای پوست در عمق پوست رشد می کنند و به آرامی به سطح میآیند. چرخه زندگی معمولی یک سلول پوست یک ماه است. در افراد مبتلا به پسوریازیس، این فرآیند تولید ممکن است تنها در چند روز رخ دهد. به همین دلیل، سلولهای پوست زمانی برای ریزش ندارند. این تولید بیش از حد سریع منجر به تجمع سلولهای پوست میشود.
ضایعات پوستی ناشی از بیماری معمولاً روی مفاصل مانند آرنج و زانو ایجاد میشوند. آنها همچنین ممکن است در هر نقطه از بدن ایجاد شوند، از جمله:
- دستها
- پا
- گردن
- پوست سر
- صورت
انواع کمتر شایع پسوریازیس ناخنها، دهان و ناحیه اطراف اندام تناسلی را درگیر میکند. پسوریازیس معمولاً با برخی بیماریها و مشکلات دیگر همراه است، از جمله:
- دیابت نوع 2
- بیماری التهابی روده
- بیماری قلبی
- آرتریت پسوریاتیک
- اضطراب
- افسردگی
انواع مختلف پسوریازیس
هفت نوع شایعتر پسوریازیس وجود دارد. در ادامه به تشریح هر یک از این انواع میپردازیم:
پسوریازیس پلاکی (Plaque)
پسوریازیس پلاکی شایعترین نوع پسوریازیس است. آکادمی پوست آمریکا (AAD) تخمین میزند که حدود 80 درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس، پسوریازیس پلاکی دارند. این نوع از پسوریازیس باعث ایجاد لکههای قرمز و ملتهب میشود که نواحی مختلف پوست را میپوشاند. لکهها ممکن است خارشدار یا حساس باشند و ممکن است تعدادی کم یا زیاد باشند. این لکهها اغلب با فلسها یا پلاکهای نقرهای سفید پوشیده میشوند. این پلاکها معمولا در آرنج، زانو و پوست سر دیده میشوند.
پسوریازیس گوتات (Guttate)
این نوع پسوریازیس در درجه اول جوانان و کودکان را تحت تاثیر قرار میدهد. معمولاً توسط یک عفونت باکتریایی مانند گلودرد استرپتوکوکی ایجاد میشود. این نوع پسوریازیس باعث پوسته پوسته شدن پوست و ایجاد لکههای صورتی کوچک میشود. شایعترین محلهای پسوریازیس گوتات شامل تنه، بازوها و پاها است. این لکهها به ندرت ضخیم هستند یا مانند پسوریازیس پلاکی برجسته میشوند.
پسوریازیس پوسچولار (Pustular)
این شکل نادر از پسوریازیس در بزرگسالان شایعتر است. باعث ایجاد تاولهای سفید رنگ پر از چرک میگردد و نواحی وسیعی از پوست قرمز و ملتهب میشود. پسوریازیس پوسچولار معمولاً در نواحی کوچکتر بدن مانند دستها یا پاها ظاهر میگردد، اما میتواند گسترده باشد.
پسوریازیس معکوس یا خمشی (Inverse)
پسوریازیس معکوس باعث ایجاد نواحی صاف و روشن، پوست قرمز، براق و ملتهب میشود، که با اصطکاک و تعریق بدتر میشود. عفونتهای قارچی ممکن است باعث این نوع پسوریازیس شود. لکههای پسوریازیس معکوس در زیر بغل یا سینهها، در کشاله ران یا اطراف چینهای پوستی در ناحیه تناسلی ایجاد میشوند.
پسوریازیس اریترودرمیک (Erythrodermic)
پسوریازیس اریترودرمیک نوع شدید و بسیار نادر پسوریازیس است. این فرم اغلب بخشهای بزرگی از بدن را به یکباره میپوشاند. پوست تقریباً آفتاب سوخته به نظر میرسد. فلسهایی که ایجاد میشوند اغلب در مقیاس بزرگ هستند. این نوع پسوریازیس با خارش و سوزش شدید پوست همراه است. علائم دیگر پسوریازیس اریترودرمیک تب شدید میباشد. این نوع پسوریازیس میتواند تهدید کننده زندگی باشد، بنابراین افراد باید فورا به پزشک مراجعه کنند.
پسوریازیس ناخن (Nail)
پسوریازیس ناخن میتواند ناخنهای دست و پا را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد حفره، رشد غیر طبیعی ناخن و تغییر رنگ آن شود. ناخنهای پسوریاتیک ممکن است شل شده و از بستر ناخن جدا شوند. در موارد شدیدتر ممکن است باعث خرد شدن ناخن شود.
پسوریازیس آرتروز (Arthritis)
پسوریازیس آرتروز باعث ایجاد مفاصل متورم و دردناک میشود که نمونهای از آرتروز است. گاهی اوقات علائم مفصلی اولین یا تنها علامت یا نشانه پسوریازیس است. در مواقعی فقط تغییرات ناخن دیده میشود. علائم از خفیف تا شدید متغیر است و پسوریازیس آرتروز میتواند هر مفصلی را تحت تاثیر قرار دهد. میتواند باعث سفتی و آسیب پیشرونده مفصل شود که در جدیترین موارد ممکن است منجر به آسیب دائمی مفصل شود.
علائم پسوریازیس چیست؟
علائم پسوریازیس در افراد مختلف متفاوت است و به نوع پسوریازیس بستگی دارد. نواحی پسوریازیس میتواند به کوچکی چند پوسته روی پوست سر یا آرنج باشد یا بخش بزرگی از بدن را بپوشاند. شایعترین علائم پسوریازیس عبارتند از:
- لکههای برآمده و ملتهب پوست که در پوست روشن قرمز و در پوست تیره قهوهای یا بنفش به نظر میرسند.
- پوستهها یا پلاکهای سفید نقرهای روی لکههای قرمز یا پوستههای خاکستری روی لکههای بنفش و قهوهای
- پوست خشک که ممکن است ترک بخورد و خونریزی کند.
- درد اطراف لکهها
- احساس خارش و سوزش در اطراف لکهها
- ناخنهای ضخیم و سوراخدار
- مفاصل دردناک و متورم
همه این علائم را همه افراد مبتلا به پسوریازیس تجربه نمیکنند. برخی از افراد اگر نوع کمتر رایج پسوریازیس داشته باشند، علائم کاملا متفاوتی را تجربه خواهند کرد.
اکثر افراد مبتلا به پسوریازیس “چرخه” علائم را پشت سر میگذارند. این عارضه ممکن است برای چند روز یا چند هفته علائم شدیدی ایجاد کند و سپس علائم ممکن است برطرف شوند و تقریباً غیر قابل توجه باشند. سپس، در عرض چند هفته یا در صورت بدتر شدن توسط یک محرک رایج پسوریازیس، این وضعیت ممکن است دوباره شعلهور شود. گاهی اوقات علائم پسوریازیس به طور کامل ناپدید میشوند.
هنگامی که فرد مبتلا به این بیماری هیچ نشانه فعالی از این بیماری ندارد، ممکن است تصور کند که بیماری هرگز عود نخواهد کرد. نداشتن علامت بدان معنا نیست که پسوریازیس عود نمیکند، فقط در حال حاضر فرد بدون علامت است.
آیا پسوریازیس مسری است؟
پسوریازیس مسری نیست و این بیماری پوستی از فردی به فرد دیگر منتقل نمیشود. لمس یک ضایعه پسوریاتیک روی شخص دیگری باعث ایجاد این بیماری در شما نمیشود. مهم است که در مورد این بیماری آموزش داده شود، زیرا بسیاری از مردم فکر میکنند پسوریازیس مسری است.
چه چیزی باعث ایجاد پسوریازیس میشود؟
پزشکان میگویند علت ایجاد پسوریازیس نامشخص است. با این حال، به لطف چندین دهه تحقیق، آنها یک ایده کلی از دو عامل کلیدی دارند: ژنتیک و سیستم ایمنی.
ژنتیک
برخی از افراد ژنهایی را به ارث میبرند که احتمال ابتلا به پسوریازیس را در آنها افزایش میدهد. اگر یکی از اعضای فامیل با این بیماری پوستی دارید، خطر ابتلا به پسوریازیس در شما بیشتر است. با این حال، درصد افرادی که پسوریازیس دارند و استعداد ژنتیکی دارند کم است. طبق گفته بنیاد ملی پسوریازیس (NPF) تقریباً 2 تا 3 درصد از افراد دارای این ژن به این بیماری مبتلا میشوند.
سیستم ایمنی
پسوریازیس یک بیماری خود ایمنی است. شرایط خودایمنی نتیجه حمله بدن به خود است. در مورد پسوریازیس، گلبولهای سفید خون به نام سلولهای T به اشتباه به سلولهای پوست حمله میکنند. در یک بدن معمولی، گلبولهای سفید خون برای حمله و نابودی باکتریهای مهاجم و مبارزه با عفونتها مستقر میشوند. این حمله اشتباه باعث میشود که فرآیند تولید سلولهای پوست بیش از حد پیش برود. افزایش سرعت تولید سلولهای پوست باعث میشود که سلولهای جدید پوست خیلی سریع رشد کنند. آنها به سطح پوست هل داده میشوند، جایی که روی هم انباشته میشوند. این منجر به ایجاد پلاکهایی میشود که معمولاً با پسوریازیس مرتبط هستند. حملات به سلولهای پوست نیز باعث ایجاد نواحی قرمز و ملتهب پوست میشود.
تشخیص پسوریازیس
دو آزمایش یا معاینه ممکن است برای تشخیص پسوریازیس لازم باشد.
معاینه فیزیکی
اکثر پزشکان میتوانند با یک معاینه فیزیکی ساده این بیماری را تشخیص دهند. علائم پسوریازیس به طور معمول مشهود است و به راحتی از سایر شرایطی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند قابل تشخیص است.
در طول این معاینه، تمام علائم و زمینههای نگران کننده را به پزشک خود اطلاع دهید. علاوه بر این، در صورت داشتن این عارضه، پزشک خود را مطلع کنید.
بیوپسی
اگر علائم نامشخص هستند یا اگر پزشک بخواهد از تشخیص درست خود مطمان شود، ممکن است نمونه کوچکی از پوست را بگیرد. این به عنوان بیوپسی شناخته میشود. نمونه پوست به آزمایشگاه فرستاده میشود و در آنجا زیر میکروسکوپ بررسی میشود. بیوپسی میتواند نوع پسوریازیس را نیز تشخیص دهد. همچنین میتواند سایر اختلالات یا عفونتهای احتمالی را رد کند.
بیشتر بیوپسیها در مطب پزشک در روز ویزیت انجام میشود. پزشک احتمالاً یک داروی بی حس کننده موضعی تزریق میکند تا بیوپسی درد کمتری داشته باشد. سپس بیوپسی را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه میفرستند. پس از بازگشت نتایج، پزشک ممکن است یک قرار ملاقات درخواست کند تا در مورد یافتهها و گزینههای درمانی صحبت کند.
محرکهای پسوریازیس
“محرکهای” خارجی ممکن است باعث ایجاد یک حمله جدید پسوریازیس شوند. این محرکها برای همه یکسان نیستند. آنها همچنین ممکن است در طول زمان برای فرد تغییر کنند. شایعترین محرکهای پسوریازیس عبارتند از:
- فشار: استرس زیاد غیرمعمول ممکن است باعث شعلهور شدن آن شود. اگر یاد بگیرید که استرس خود را کاهش داده و مدیریت کنید، میتوانید شعلهور شدن را کاهش دهید و احتمالاً از آن جلوگیری کنید.
- الکل: مصرف زیاد الکل میتواند باعث تشدید پسوریازیس شود. اگر بیش از حد از الکل استفاده میکنید، شیوع پسوریازیس ممکن است بیشتر باشد.
- جراحت: یک تصادف، بریدگی یا خراش ممکن است باعث شعلهور شدن آن شود. برخی از تزریقات، واکسنها و آفتاب سوختگی نیز میتوانند موجب تحریک بیماری شوند.
- عفونت: پسوریازیس حداقل تا حدی به دلیل حمله اشتباه سیستم ایمنی به سلولهای سالم پوست ایجاد میشود. اگر بیمار هستید یا با عفونت مبارزه میکنید، سیستم ایمنی بدن شما برای مبارزه با عفونت بیش از حد کار میکند. این ممکن است شروع دیگری برای تشدید پسوریازیس باشد. گلودرد استرپتوکوکی یک محرک رایج است.
- داروها: برخی از داروها محرک پسوریازیس محسوب میشوند. این داروها عبارتند از:
- لیتیوم
- داروهای ضد مالاریا
- داروی فشار خون بالا
گزینههای درمانی پسوریازیس
پسوریازیس درمان ندارد. هدف از درمانها کاهش التهاب و پوستهها، کند کردن رشد سلولهای پوست و حذف پلاکها است. درمان پسوریازیس به سه دسته تقسیم می شود:
داروهای سیستمیک
افراد مبتلا به پسوریازیس متوسط تا شدید و کسانی که به سایر انواع درمان پاسخ خوبی ندادهاند، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای خوراکی یا تزریقی داشته باشند. بسیاری از این داروها عوارض جانبی شدیدی دارند. پزشکان معمولاً آنها را برای مدت کوتاهی تجویز میکنند. این داروها عبارتند از:
- متوترکسات
- سیکلوسپورین (Sandimmune)
- بیولوژیک
- رتینوئیدها
نور درمانی
این درمان پسوریازیس از اشعه ماوراء بنفش (UV) یا نور طبیعی استفاده میکند. نور خورشید گلبولهای سفید بیش از حد فعال را که به سلولهای سالم پوست حمله میکنند و باعث رشد سریع سلولها میشوند، میکشد. هر دو نور UVA و UVB ممکن است در کاهش علائم پسوریازیس خفیف تا متوسط مفید باشند.
اکثر افراد مبتلا به پسوریازیس متوسط تا شدید از ترکیبی از درمانها سود میبرند. این نوع درمان از بیش از یکی از انواع روشهای درمان برای کاهش علائم استفاده میکند. برخی از افراد ممکن است در تمام زندگی خود از یک درمان استفاده کنند. برخی دیگر ممکن است هر چند وقت یکبار نیاز به تغییر درمان داشته باشند، اگر پوست آنها به چیزی که استفاده میکردند دیگر پاسخ نمیدهد.
دارو برای پسوریازیس
اگر پسوریازیس متوسط تا شدید دارید – یا اگر پسوریازیس به درمانهای دیگر پاسخ نمیدهد – پزشک ممکن است یک داروی خوراکی یا تزریقی را تجویز کند. رایجترین داروهای خوراکی و تزریقی مورد استفاده برای درمان پسوریازیس عبارتند از:
بیولوژیک
این دسته از داروها سیستم ایمنی بدن را تغییر میدهند و از تعامل بین سیستم ایمنی و مسیرهای التهابی جلوگیری میکنند. این داروها از طریق انفوزیون داخل وریدی (IV) تزریق میشوند.
رتینوئیدها
رتینوئیدها تولید سلولهای پوست را کاهش میدهند. هنگامی که استفاده از آنها را متوقف کنید، احتمالاً علائم پسوریازیس باز میگردد. عوارض جانبی شامل ریزش مو و التهاب لب است. افرادی که باردار هستند یا ممکن است طی سه سال آینده باردار شوند، نباید رتینوئید مصرف کنند، زیرا خطر نقص مادرزادی احتمالی وجود دارد.
سیکلوسپورین
سیکلوسپورین (Sandimmune) از پاسخ سیستم ایمنی جلوگیری میکند. این میتواند علائم پسوریازیس را کاهش دهد. مصرف این دارو به این معنی است که سیستم ایمنی فرد ضعیفتر میشود، بنابراین ممکن است راحتتر بیمار شود. عوارض جانبی شامل مشکلات کلیوی و فشار خون بالا است.
رژیم غذایی برای افراد مبتلا به پسوریازیس
غذا نمیتواند دارو یا حتی درمانی برای پسوریازیس باشد، اما رژیم غذایی مناسب و رعایت یکسری نکات تغذیهای ممکن است علائم را کاهش دهد. این پنج تغییر سبک زندگی ممکن است به کاهش علائم پسوریازیس و کاهش شعلهور شدن آن کمک کند:
کاهش وزن
اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن ممکن است شدت بیماری را کاهش دهد. کاهش وزن همچنین ممکن است درمانها را موثرتر کند. مشخص نیست وزن چگونه با پسوریازیس ارتباط دارد، بنابراین حتی اگر علائم بدون تغییر باقی بماند، کاهش وزن همچنان برای سلامت کلی مفید است.
از یک رژیم غذایی سالم برای قلب استفاده کنید
مصرف چربیهای اشباع شده را کاهش دهید. اینها در محصولات حیوانی مانند گوشت و لبنیات یافت میشوند. مصرف پروتئینهای بدون چربی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 مانند سالمون، ساردین و میگو را افزایش دهید. منابع گیاهی امگا 3 شامل گردو، دانه کتان و سویا است.
از مصرف غذاهای محرک اجتناب کنید
پسوریازیس باعث التهاب میشود. برخی غذاها نیز باعث التهاب میشوند. اجتناب از آن غذاها ممکن است علائم را بهبود بخشد. این غذاها عبارتند از:
- گوشت قرمز
- شکر تصفیه شده
- غذاهای فراوری شده
- محصولات لبنی
کمتر الکل بنوشید
مصرف مشروبات الکلی میتواند خطر شعله ور شدن بیماری را افزایش دهد. مصرف آن را کاهش دهید یا به طور کامل ترک کنید. اگر در کاهش مصرف الکل مشکلی دارید، پزشک میتواند به شما در ایجاد یک برنامه درمانی کمک کند.
مصرف ویتامینها را در نظر بگیرید
برخی از پزشکان رژیم غذایی غنی از ویتامین را به قرصهای ویتامین ترجیح میهند. با این حال، حتی سالمترین فرد هم ممکن است برای دریافت مواد مغذی کافی به کمک نیاز داشته باشد. از پزشک خود بپرسید که آیا باید از ویتامینهایی به عنوان مکمل رژیم غذایی خود استفاده کنید.
زندگی با پسوریازیس
زندگی با پسوریازیس میتواند چالش برانگیز باشد، اما با رویکرد صحیح، میتوانید شعله ور شدن آن را کاهش دهید و زندگی سالم و رضایت بخشی داشته باشید. توجع به موارد ذیل به شما کمک میکند تا در کوتاهمدت و بلندمدت با آن مقابله کنید:
رژیم غذایی
کاهش وزن و حفظ یک رژیم غذایی سالم میتواند کمک زیادی به کاهش علائم پسوریازیس کند. این شامل داشتن یک رژیم غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا 3، غلات کامل و گیاهان است. همچنین باید غذاهایی را که ممکن است التهاب شما را افزایش دهند محدود کنید. این غذاها شامل قندهای تصفیه شده، محصولات لبنی و غذاهای فرآوری شده است.
شواهد حکایتی وجود دارد که خوردن برخی صیفیجات سبزیجات میتواند علائم پسوریازیس را تحریک کند. اینها شامل گوجه فرنگی و همچنین سیب زمینی سفید، بادمجان، و غذاهای مشتق شده از فلفل مانند پاپریکا و فلفل قرمز (اما نه فلفل سیاه، که در کل از یک گیاه متفاوت میآید) هستند.
فشار و استرس
استرس یک محرک ثابت برای پسوریازیس است. یادگیری مدیریت و کنار آمدن با استرس ممکن است به کاهش شعلهور شدن آن و کاهش علائم کمک کند. برای کاهش استرس خود موارد زیر را امتحان کنید:
- مراقبه
- تنفس عمیق
- یوگا
سلامت عاطفی
افراد مبتلا به پسوریازیس بیشتر احتمال دارد افسردگی و کاهش اعتماد به نفس را تجربه کنند. وقتی لکههای جدید ظاهر میشوند، ممکن است اعتماد به نفس کمتری داشته باشید. صحبت کردن با اعضای خانواده در مورد چگونگی تأثیر پسوریازیس بر شما ممکن است دشوار باشد. چرخه ثابت این وضعیت نیز ممکن است ناامید کننده باشد.
مهم است که منبعی برای مدیریت این مسائل پیدا کنید. این ممکن است شامل صحبت با یک متخصص بهداشت روان حرفهای یا پیوستن به گروهی برای افراد مبتلا به پسوریازیس باشد.
آمار پسوریازیس
پسوریازیس ممکن است در هر سنی شروع شود، اما بیشتر تشخیصها در بزرگسالی رخ میدهد. میانگین سن شروع بیماری بین 15 تا 35 سالگی است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، برخی مطالعات تخمین میزنند که حدود 75 درصد موارد پسوریازیس قبل از 46 سالگی تشخیص داده میشوند. دومین دوره اوج تشخیص ممکن است در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 رخ دهد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، مردان و زنان به طور مساوی تحت تأثیر قرار میگیرند. احتمال ابتلای افراد سفید پوست به پسوریازیس بیشتر از افراد رنگین پوست است. داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به این بیماری خطر ابتلا به پسوریازیس را افزایش میدهد. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری اصلاً سابقه خانوادگی ندارند. همچنین برخی از افراد با سابقه خانوادگی به پسوریازیس مبتلا نمیشوند.
حدود یک سوم افراد مبتلا به پسوریازیس به پسوریازیس آرتروز مبتلا خواهند شد. علاوه بر این، افراد مبتلا به پسوریازیس بیشتر احتمال دارد به شرایطی مانند شرایط زیر دچار شوند:
- دیابت نوع 2
- بیماری کلیوی
- بیماری قلبی
- فشار خون بالا
اگرچه دادهها کامل نیستند، اما تحقیقات نشان میدهد که موارد ابتلا به پسوریازیس در حال افزایش است. اینکه آیا این به این دلیل است که مردم در حال ابتلا به بیماری پوستی هستند یا پیشرفت علم به تشخیص بهتر و دقیقتر پزشکان کمک کرده است، مشخص نیست.